2013 yılında kurulan, aralarında ÇEVKO Vakfı'nın da olduğu 18 üyesi ile Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu Birliği EXPRA'nın paydaşların sorumluluklarını belirtmek amacıyla hazırladığı durum raporunu sizlerle paylaşmak istiyoruz.

Bu rapor, Avrupa Birliği'ndeki Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) sistemlerinin işleyişine dair yakın zamanda yayınlanmış yorumlara yanıt niteliğindedir.

EXPRA, GÜS ile ilgili her türlü açık tartışmayı desteklemekte, tüm paydaşlarla bir araya gelip GÜS'ün önemini görüşmekten memnuniyet duymaktadır.

Paydaşların aşağıda belirtmiş olduğu ve kamuoyu nezdinde de doğru bir şekilde dile getirdiği noktaları ilkesel olarak biz de onaylıyoruz, bu sebepten aşağıda belirtilmiş olan noktaları biz de desteklemekteyiz:

1. EXPRA, tüm üye devletlerin GÜS aracılığıyla Ambalaj ve Ambalaj Atığı Yönetmeliği'ni uygulamaları gerektiğine yönelik talebi desteklemektedir.
2. Uygun bir toplama sistemi tasarlamak Üretici Sorumluluğu Örgütü'nün (PRO) yükümlülüğüdür.
3. Üretici Sorumluluğu Örgütleri ile belediyeler, uygulanabilir toplama sistemini seçmek üzere ortak çalışma yapmalıdır.
4. Toplama maliyetinin tamamı kapsamındaki masraflar üzerinde en baştan uzlaşıya varılmalıdır.  
5. Üye Devletlerin tümünün kullandığı tek bir hesaplama yöntemi olmalı ve bu yöntem, geri dönüşüm ölçümleme noktasının geri dönüşümcünün yaptığı girdiler noktasında olmasını sağlamalıdır.      
6. Bir bölgede aynı (evsel) atık akışı için birden çok Üretici Sorumluluğu Örgütü'nün (PRO) bulunması uygun değildir.
7. Evsel atık yönetimi genel bir hizmettir.

EXPRA, bazı noktaları netleştirmek amacıyla aşağıdaki konuların altını çizmektedir:

1. EXPRA, geri dönüşüme dair sabitlenmesi gereken iddialı hedefleri destekler. Bu hedefler güvenilir ve karşılaştırılabilir verileri temel almalı ve uygulanabilir olmalıdır; bu da ekonomik maliyetlerin çevresel faydalarla denge içinde olması gerektiği anlamına gelir.
2. EXPRA Avrupa'daki tüm geri dönüşümcüler için eşit şartlar olması ve tüm geri dönüşümcülerin aynı standartları yerine getirmesi gerektiğine inanmaktadır. EuCertPlast gibi sertifikasyon sistemleri ilerlemek için uygun bir adım olabilir; ayrıntılı bir şekilde araştırılması yararlı olacaktır. Ancak Avrupa dışındaki bölgelerdeki geri dönüşüm faaliyetlerinin etkili olmadığına yönelik yapılan açıklamalar desteklenemez. Kullanılmış ve ayrıştırılmış ambalaj balyalarına yüzlerce Euro ödenmektedir ve geri dönüşümcülerin bunları müşterilerine satma serbestisine sahip olması gerekir.     
3. EXPRA zorunlu endüstri kuruluşu/Üretici Sorumluluğu Örgütü'nün ambalaj yönetiminin tüm maliyetini üstlenmesine yönelik taleplere kesin bir dille karşı çıkmaktadır; bu karşı çıkış özellikle de evlerde doğru ayrıştırılmayan ya da tüketiciler tarafından kirletilen ambalajlara yöneliktir: Zorunlu endüstri kuruluşu ve Üretici Sorumluluğu Örgütü'nün belli bir geri dönüşüm hedefini gerçekleştirmeleri gerektiği ancak ambalajların yüzde yüzünden sorumlu olmadıkları gerçeğinin göz önünde bulundurulması gerekir. Aynı şey, bununla bağlantılı masraflar için de geçerli olmalıdır. Şüphesiz Üretici Sorumluluğu Örgütlerinin amacı mümkün olan en fazla miktarda ambalaj atığını ayrıştırarak toplamak ve geri dönüşümünü sağlamaktır.

Kullanılmış ambalajların ulaştığı nihai noktadan bağımsız bir tam ödeme sistemi, yerel yönetimleri toplama sistemlerini optimize etmeleri, yerel iletişim kanallarını ya da yürütme sistemlerini buna uyarlamaları konusunda teşvik edici bir rol üstlenmeyecektir. Böylece daha fazla ambalaj atığının doğru konteynıra atılması için verilen mali teşvik desteği sayesinde yerel otoriteler toplama sistemlerini iyileştirmeye çaba harcayacak, örneğin PAYT (Pay As You Throw - Attığın Kadar Öde) gibi ilave ekonomik enstrümanların sunulması sayesinde belli bir bölgede yaşayan sakinlerden kendi atıklarını ayrıştırmaları istenecektir. 

Aynı şekilde Üretici Sorumluluğu Örgütü (halihazırda), ayrıştırılmış çöp konteynırlarına yanlış bir şekilde konan evsel atıklar için yerel yönetimlerden maddi bir katkı istememektedir. Eğer Üretici Sorumluluğu Örgütü, genel evsel atık konteynırlarındaki ambalaj atıkları için ödeme yapmak zorunda olsaydı, yerel yönetimin de ambalaj atık konteynırlarındaki genel atıklar için ödeme yapması mantıklı olurdu.

Her paydaş, sadece üzerinde söz sahibi olduğu operasyonlar için ödeme yapmalıdır. Yerlere çöp atma tamamen bir bölgede yaşayan sakinlerin tutumlarıyla ilgilidir; bu zorunlu endüstri kuruluşunun değiştiremeyeceği bir şeydir. Belli bir bölgede yaşayan sakinleri doğru şekilde eğitme sorumluluğu yetkililere aittir; bunu yaparken bir yandan da evlerin dışında atık toplamaya uygun altyapıyı sunmak, bu uygulamayı yaygınlaştırmak, buna uygun davranmayanlara cezai müeyyide uygulamak da yine yerel yönetimlerin sorumluluğudur. Yani, kirleten (çöp atan) öder. Aynı zamanda EXPRA, GÜS ile belediyelerin atık yönetimiyle ilgili oynadığı rol değerlendirilirken aşağıdaki noktaların da göz önünde bulundurulmasını salık verir. Bu öneriler göz önünde bulundurulacak olursa, GÜS'ün ve belediyelerin etkili ve etkin hizmetler vermesi daha da ileri bir noktaya taşınabilir.

1. Belediyeler ilerici bir adım atarak kendi satın almalarında çevre dostu tedarik düzenlemelerini hayata geçirmeli, böylece geri dönüştürülmüş malzemelerin yeniden kullanıma sokulmasını teşvik etmelidir.
2. Saydamlık yalnızca Üretici Sorumluluğu Örgütleri için değil (ki EXPRA bunu güçlü bir şekilde desteklemektedir), aynı zamanda belediyelerin işleyişi için de gereklidir; bu yüzden de atık toplama ve ayrıştırmaya dair seçeneklerle ilgili yayın masrafları da dahil olmak üzere atık yönetimiyle ilgili tüm masraflar, ilgili yerel yönetimler tarafından kamuoyuna açıklanmalıdır.
3. İşleyişte etkinliği sağlamak yalnızca Üretici Sorumluluğu Örgütleri açısından değil, aynı zamanda belediyeler açısından da zorunluluk arz eder; bu yüzden de belediyeler her zaman için en etkin toplama sistemini tercih etmeli ve performanslarını sürekli iyileştirme çabası içinde olmalıdır.    
4. EXPRA, belediyelerin daha az etkinliğe sahip toplama sistemlerini kullanmaya karar verme hakları olduğunu kabul eder ancak Üretici Sorumluluğu Örgütü'nün belediyeden tahsil edeceği masraflar, optimum bir sistemin masrafları düşünülerek hesaplanır.
5. EXPRA, aralarında belediyelerin ve Üretici Sorumluluğu Örgütlerinin de bulunduğu tüm paydaşların bölge sakinlerine bilgi aktarımını doğru bir şekilde yapma sorumluluğu taşıdığını kabul eder. Sorumluluğun paylaşımı demek, sonuçta masrafların da paylaşılması anlamına gelir. Eğer iletişimle ilgili tüm masrafları Üretici Sorumluluğu Örgütleri üstlenecekse, o zaman neyi nasıl iletecekleri kararının da onlara ait olması gerekir.

EXPRA, GÜS uygulamalarının işlevselliğini iyileştirmeye katkı yapmak isteyen tüm paydaşları destekler; burada önemli olan GÜS'ün hayata geçirilmesi sırasında hem ekonomik hem de çevresel faydaları en etkili biçimde gözetmek için gerekli tüm bilgiler ve düşüncelerin göz önünde bulundurulmasıdır.